Samkeppni á matvörumarkaði
22/07/2008Í ársriti Samkeppniseftirlitsins 2008 sem kom út í júní er fjallað um skýrslu þess um viðskiptasamninga birgja og matvöruverslana og um hagsmunagæslu samtaka fyrirtækja á matvörmarkaði. Meginniðurstaða skýrslunnar er sú að allmargir samningar birgja og matvöruverslana fela í sér ákvæði sem kunna að raska samkeppni neytendum til tjóns. Í skýrslunni kemur fram að verð á matvörum er að jafnaði 64% hærra á Íslandi en að meðaltali í ESB-ríkjunum. Miðað við skýrsluna í heild er ljóst að verðlag á matvörum í EES-ríkjunum er hvergi hærra en á Íslandi og afar brýnt að gripið verði til ráðstafana í því skyni að efla samkeppni og lækka verð til Íslenskra neytenda á nauðsynjavörum. Björgvin G. Sigurðsson, viðskiptaráðherra, sagði á Alþingi í maílok "Það eru nýjustu tölurnar um hlutdeild á smásölumarkaði fyrir dagvöru og samkvæmt þeim upplýsingum, sem eru byggðar á tekjum matvöruverslana á árinu 2006, voru Hagar með u.þ.b. 50% markaðshlutdeild í sölu á dagvöru í landinu öllu. Kaupás var þá með 22% hlutdeild og Samkaup með 15% hlut. Aðrir keppinautar á matvörumarkaði voru með minni hlutdeild. Af framangreindu sést að talsverðrar samþjöppunar gætir á matvælamarkaði og það hefur og getur að sjálfsögðu haft samkeppnishamlandi áhrif, sérstaklega þegar litið er til samningsgerða birgja og matvöruverslana."
Forverðmerkingar Í skýrslunni segir að forverðmerkingar birgja á matvöru takmarki verðsamkeppni milli matvöruverslana. Verðmunur á þessum forverðmerktu vörum milli verslana er margfalt minni, eða 0-6%, en eðlislíkra vara sem eru ekki forverðmerktar, en milli þeirra vara er 30-60% verðmunur. Þær matvörur sem aðallega eru formerktar af framleiðendum með s.k. leiðbeinandi smásöluverði eru unnar kjötvörur, s.s. álegg, kryddlegið kjöt og pylsur auk ákveðinna tegunda af ostum. Einnig að hluta lítt unnar kjötvörur(aðallega frystar), fiskmeti, egg og pakkað grænmeti og ávextir. Eru þessar vörur verðmerktar af birgjum um leið og þær eru vigtaðar. Vörur sem merktar eru á þennan hátt eru því boðnar á sama smásöluverði í öllum verslunum nema verslanir auglýsi sjálfar afslátt frá hinu leiðbeinandi verði. Það er mat Samkeppniseftirlitsins að þessar niðurstöður veiti vísbendingu um það að forverðmerkingar birgja takmarki verðsamkeppni milli matvöruverslana.
Einkakaup og tryggðarafslættir Í allnokkrum samningum birgja sem Samkeppniseftirlitið skoðaði komu fram ákvæði um einkakaup og/eða tryggðarafslætti. Einkakaup eru ákvæði þar sem gerð er krafa um að viðkomandi verslun kaupi a.m.k. 60-80% af tilteknum vörum frá birgi. Tryggðarafslættir eru afslættir eða önnur viðskiptakjör sem hafa það að markmiði að keppinautar birgis eru útilokaðir eða hindraðir í því að eiga viðskipti við viðkomandi verslun. Hefur Samkeppniseftirlitið þegar hafið athugun á því hvort einkakaupaákvæði og tryggðarákvæði fari gegn samkeppnislögum.
Innflutningur verslana heftur Margir samningar birgja sem Samkeppniseftirlitið skoðaði innihéldu ákvæði þar sem beinlínis var kveðið á um að viðkomandi matvöruverslun flytji ekki inn né kaupi frá öðrum þær vörur, sem viðkomandi birgir er með á boðstólunum, eða ákvæði þar sem birgirinn hefur ávallt kost á að bjóða betur ef matvöruverslun bjóðast betri kjör erlendis frá. Dæmi um slík ákvæði er þegar verslun skuldbindur sig til að hefja ekki innflutning nema að undangengnum viðræðum við birgja. Einnig ákvæði um að kaupandi missir allan afslátt og markaðsstuðning ef hann hefur innflutning í samkeppni við birgja. Tilraunir af þessum toga sem hamla með óeðlilegum hætti samhliða innflutning á vörum geta falið í sér brot á samkeppnislögum og getur falið í sér ólögmæta markaðsskiptingu. Af framansögðu verður spennandi að sjá til hvaða aðgerða viðskiptaráðherra ætlar að grípa á matvörumarkaði svo það opinbera markmið hans um að "Íslenskir neytendur eiga rétt á að fá vöru og þjónustu á sambærilegu verði og neytendur í nágrannalöndum okkar" verði að veruleika, þegar ljóst er að verð á matvörum er að jafnaði 64% hærra á Íslandi en að meðaltali í nágrannaríkjum okkar.
|